Stoppen is vooruitgang | Nieuwsbrief #3

Duurzame strategieën & beleid Mensen verbinden & begeleiden Vernieuwing realiseren

Jeske Zonneveld (zij/ haar)

Transitiemaker

Dit herken je vast. Je stapt over naar een duurzamere bank, maar zegt je ING-rekening niet op. Je installeert Signal, maar houdt ook Whatsapp op je telefoon. Je weet dat het alternatief beter is, je hébt nota bene al het alternatief, maar je houdt toch vast aan wat je kent. Uit gemak, gewoonte of weerstand tegen verandering.

Hetzelfde geldt voor de transitie naar een duurzame, rechtvaardige samenleving. We bouwen aan nieuwe oplossingen en betere alternatieven, maar laten vaak de oude ‘ways of working’ ongemoeid. En zolang het oude blijft bestaan, krijgt het nieuwe geen ruimte.

De vraag is niet alleen: wat bouw je op? Maar ook: wat bouw je af? En hoe doe je dat dan?

In deze nieuwsbrief:

Waarom afbouwen net zo belangrijk is als opbouwen
Hoe omdenken helpt om afscheid te nemen van het oude
Drie concrete dingen waar je nú mee kunt beginnen

We vergeten de helft: afbouwen hoort erbij

Werken aan duurzaamheidstransities gaat niet alleen over het ontwikkelen van nieuwe, betere alternatieven. Het gaat óók over actief stoppen met werkwijzen, praktijken en systeemdynamieken die onhoudbaar zijn.

De X-curve – ofwel de transitiecurve – van de transitiewetenschappers van DRIFT laat dat helder zien. De hele korte samenvatting:

Geef ruimte aan nieuwe, duurzame initiatieven
Stop (stap voor stap) met wat onhoudbaar is
Transformeer naar kansrijke, toekomstbestendige werkwijzen

De X-curve van DRIFT

Maar: dingen niet meer doen voelt vaak ongemakkelijk of onwennig. Want vooruitgang is toch groei, innovatie, meer-meer-méér? Afbouwen roept weerstand op, want het betekent loslaten – van oude gewoonten, banen, gevestigde belangen.

Toch is het essentieel. Zolang fossiele en lineaire werkwijzen ruimte claimen, beperken zij de groei van alternatieven. Fossiele subsidies ondermijnen het ondernemerschap van duurzame energiebedrijven. Het blijven toestaan van giftige bouwmaterialen belemmert de groei van gezonde, circulaire woningen.

Voor afbouw ligt zelden een duidelijk plan op tafel. En dat vertraagt de transitie.

Wat voor roken geldt, geldt ook voor schadelijke systemen en werkwijzen

Als ik spreek over afbouwen gebruik ik vaak het voorbeeld van stoppen met roken. Het stoppen zélf is super lastig. Maar wie eenmaal gestopt is, wil niet meer terug. Dat geldt ook voor stoppen met schadelijke fossiele werkwijzen en systemen. Omdenken helpt hierbij, gun jezelf (én je organisatie en omgeving) dat je stopt met ongezonde gewoonten.

Zie afbouwen niet als extra opgave, maar als een oplossing voor waar je nu tegenaan loopt. Een logische, noodzakelijke stap naar een duurzame, gezonde en rechtvaardige samenleving.

Drie manieren om te starten met stoppen:

Benoem de status quo

Benoem de niet-duurzame status quo. Gebruik niet alleen extra bijvoeglijke woorden om het nieuwe te benadrukken – circulaire bouw, duurzame energie, natuurinclusief bouwen, inclusieve participatie. Maar ook om het oude, niet-duurzame, expliciet te benoemen: lineaire bouw, fossiele energie, grijs bouwen, exclusieve participatie.

Geef je feedback op een beleidsstuk van een collega? Voeg dan bewust termen toe die de status quo zichtbaar maken.

Claim eigenaarschap

Afbouwen gebeurt niet vanzelf. Iemand moet het agenderen. In je team, organisatie of sector. Maak het jouw verantwoordelijkheid. Dat hoeft niet alleen: zoek bondgenoten.

De leden van het netwerk Brabantse Aanpak Circulair Bouwen geven het goede voorbeeld. Onder regie van Squarewise werken deze koplopers in circulaire bouw aan een afbouwpad voor lineaire materialen en werkwijzen. Nog geen dag na de eerste sessie kregen we bericht van vastgoedontwikkelaar Puyck: vijf collega’s zetten samen vijf vervuilende materialen op de zwarte lijst, waar ze op korte termijn mee gaan stoppen.

Begin met laaghangend fruit

Afbouwen hoeft niet groots en meeslepend te beginnen. Kijk naar logische, kleine stappen met directe impact (zoals de hierboven genoemde zwarte lijst). Neem mensen mee in de overwegingen en laat zien hoe groot de impact is van kleine beslissingen.

In de training Oriëntatie op Transities die ik geef aan ambtenaren, is dat vaak een eyeopener. Denk aan een verbod op terrasverwarmers, of statiegeldbekers bij evenementen – ook dat is afbouwen.

Tot slot: draai het om en maak het waardevol

Afbouwen voelt in eerste instantie als verlies. En als gedoe. Maar draai het eens om: niemand mist asbest in huizen. Niemand wil een bouwplaats vol giftige materialen. Of een woonwijk die al verouderd is voordat hij bewoond wordt.

Hier is Jeske bij Zeche Zollverein – een oude kolenmijn in het Ruhrgebied. Ooit een symbool van vooruitgang, nu werelderfgoed en wandelgebied. Een plek waar je ziet dat stoppen niet alleen verlies is, maar ook ruimte maakt voor iets nieuws.

Vraag voor vandaag

Waar wil jij morgen mee stoppen om ruimte te maken voor een gezonde leefomgeving? Mail Jeske je dilemma, dan stuurt ze je een idee voor een eerste stap.